خاموش کن صدا را، نقاره می زند طوس

نگارنده ی کتاب " مطلع الشمس" اولین تاریخ نگار ایرانی است که چگونگی ساخته شدن و پدید آمدن نخستین نقاره خانه ی دینی- مذهبی در جوار حرم حضرت رضا(ع) را شرح داده است. او با تعریفی که می دهد تاریخ نقاره زنی در جوار حرم حضرت رضا(ع) را به زمان گورکانیان می رساند:

« دربلو، از نویسنده های معروف فرنگ در ضمن شرح حال بابربن سنقر گورکانی( ببر پسر شاهین) در صفحه ی صد و پنجاهم از کتاب خود گوید: بابر در ابتدای سنه ی هشتصد و شصت( 818 ه.ش) به مرض مزمنی مبتلا شده اطبای حاذق در معالجه ی او هنر نمایی کردند، سلطان برای استقامت مزاج خود از هرات به طوس سفر کرد و لدی الورود (به محض رسیدن) به زیارت حضرت رضا(ع) شتافت و این شهر را مقدس نامید و پیش از آن به این اسم معروف نبود و هدایای زیاد پیشکش روضه ی مقدسه نمود و بعد از ترک شراب و توبه در مسجد جنب حرم مطهر به ریاضت مشغول شد و نقاره خانه ی مخصوص خود را در باغ جنب صحن قرار داد که در آن جا نوبت زنند».

این نقاره خانه از سال 818 ه. ش رسما در جوار حرم مطهر رضوی برقرار و کار خود را در طول تاریخ تا زمان حاضر انجام داده است.

گرچه که بسیاری از نوازندگان نقاره خانه و پیران، نقاره زنی را به شاه عباس صفوی نسبت داده اند و برخی از پژوهندگان تاریخ، ساخته شدن بنای نقاره خانه را مربوط به دوره ی قاجار دانستند.

باورها و عقاید در مورد نقاره خانه ی رضوی

در خراسان، "نقاره خانه ی حضرتی" کاربردهای بسیاری داشته و هنوز هم دارد، به همین سبب برخی از مردم باور دارند که اگر در زمان کوبیدن نقاره، در سحر و در هنگام غروب، تقاضایی و یا حاجتی از درگاه خداوند متعال بخواهند، برآورده خواهد شد چرا که "مرغ آمین" در آن زمان در کائنات به پرواز است و با هر حاجت و درخواست به همراه استغاثه ی آنان او آمین می گوید و خداوند عنایت می فرماید. 

زن یائسه اگر سه شب جمعه ی متوالی از زیر نقاره خانه به هنگام نواختن عبور می کرد، به گونه ای که از بست پایین وارد می شد، پشت پنجره ی پولاد حاجت می طلبید و از بست بالا خارج می شد و از آب سقاخانه می خورد، خداوند به او فرزند عنایت می فرمود.

صدای نقاره زدن حرمت داشت و بازاریان با شنیدن صدای نقاره خانه ی رضوی کار را تعطیل کرده به همراه سایر مؤمنین برای ادای فریضه به حرم یا مساجد می شتافتند.

اگر خروسی پیش از زمان نقاره زدن و مناجات سحر و یا پس از وقت نقاره زنی غروب می خواند، سربریده می شد. چون بی موقع بانگ داده بود و بی نظمی ایجاد می کرد.

کاربرد نقاره خانه در اجتماع شهری مشهد

- اعلام وقت انجام فریضه

- اعلام شروع روز کاری

- اعلام خبر وقوع معجزه یا حادثه

- اعلام فرا رسیدن زمان خاص(چون تحویل سال، ولادت حضرت رضا(ع) و ...) شادیانه.

- اعلام گاه برخاستن در ماه رمضان(نقاره ی سحری)

نوشته اند که نقاره زنی رسمی محترم است، یک نوع ستایش انسان از خدا را  بازگو می کند. ولی پیران معتقدند که نقاره خانه در گذشته، وسیله ی مناسبی برای اطلاع مردم بوده است که در چند موقع دروازه ی شهر باز و بسته می شود. نقاره خانه ی مشهد، در ضمن مبین شکوه جلال دربار قدس رضوی هم هست و در واقع می توان گفت که نقاره خانه نشان اعتبار و اقتدار امام رضا(ع) است و شاید به همین مناسبت باشد که در گذشته به کارکنان نقاره خانه " عمله جات شکوه " می گفتند و هنوز هم نام خانوادگی اکثر آنان نیز شکوهی می باشد.

چگونگی و نوع اجرا در اوقات

- در ماه های محرم، صفر و روزهای سوگواری نقاره خانه تعطیل است.

- در ایام و زمان خاص و اعیاد مذهبی و ملی، نقاره خانه روزی سه بار طبل شادیانه می نوازد.

- در روزهای معمول یک ربع مانده به وقت طلوع و یک ربع مانده به وقت غروب نقاره خانه اجرا می نماید. در ماه رمضان نقاره خانه دو نوبت در سحر به صدا در می آید:

1- حدود دو ساعت و نیم مانده به اذان صبح

2- ربع ساعت به طلوع آفتاب.

و ربع ساعت به غروب آفتاب هر بار به مدت یک ربع تا نیم ساعت نواخته می شود. نقاره ی ماه رمضان در سحر" طبل سحری" و در هنگام غروب" نقاره ی افطار" نامیده می شود.

در هنگام وقوع معجزه و فرا رسیدن زمان خاص، نوازندان نقاره خانه مشغول به کار می شوند و چون نقاره زنی در این موارد ناهنگام محسوب می شود، مردم متوجه مسئله می شوند.

این اتفاق می تواند در هر لحظه ی روز و شب صورت بپذیرد.

موسیقی رمضان در ایران