نگارنده ی کتاب " مطلع الشمس" اولین تاریخ نگار
ایرانی است که چگونگی ساخته شدن و پدید آمدن نخستین نقاره خانه ی دینی- مذهبی در
جوار حرم حضرت رضا(ع) را شرح داده است. او با تعریفی که می دهد تاریخ نقاره زنی در
جوار حرم حضرت رضا(ع) را به زمان گورکانیان می رساند:
« دربلو، از نویسنده های معروف فرنگ در ضمن شرح حال بابربن
سنقر گورکانی( ببر پسر شاهین) در صفحه ی صد و پنجاهم از کتاب خود گوید: بابر در
ابتدای سنه ی هشتصد و شصت( 818 ه.ش) به مرض مزمنی مبتلا شده اطبای حاذق در معالجه
ی او هنر نمایی کردند، سلطان برای استقامت مزاج خود از هرات به طوس سفر کرد و لدی
الورود (به محض رسیدن) به زیارت حضرت رضا(ع) شتافت و این شهر را مقدس نامید و پیش
از آن به این اسم معروف نبود و هدایای زیاد پیشکش روضه ی مقدسه نمود و بعد از ترک
شراب و توبه در مسجد جنب حرم مطهر به ریاضت مشغول شد و نقاره خانه ی مخصوص خود را
در باغ جنب صحن قرار داد که در آن جا نوبت زنند».
این نقاره خانه از سال 818 ه. ش رسما در جوار حرم مطهر رضوی
برقرار و کار خود را در طول تاریخ تا زمان حاضر انجام داده است.
گرچه که بسیاری از نوازندگان نقاره خانه و پیران، نقاره زنی
را به شاه عباس صفوی نسبت داده اند و برخی از پژوهندگان تاریخ، ساخته شدن بنای
نقاره خانه را مربوط به دوره ی قاجار دانستند.
باورها و عقاید در مورد نقاره خانه ی رضوی
در خراسان، "نقاره خانه ی حضرتی" کاربردهای
بسیاری داشته و هنوز هم دارد، به همین سبب برخی از مردم باور دارند که اگر در زمان
کوبیدن نقاره، در سحر و در هنگام غروب، تقاضایی و یا حاجتی از درگاه
خداوند متعال بخواهند، برآورده خواهد شد چرا که "مرغ آمین" در آن زمان در
کائنات به پرواز است و با هر حاجت و درخواست به همراه استغاثه ی آنان او آمین می
گوید و خداوند عنایت می فرماید. زن یائسه اگر سه شب جمعه ی متوالی از زیر نقاره
خانه به هنگام نواختن عبور می کرد، به گونه ای که از بست پایین وارد می شد، پشت
پنجره ی پولاد حاجت می طلبید و از بست بالا خارج می شد و از آب سقاخانه می خورد،
خداوند به او فرزند عنایت می فرمود.
صدای نقاره زدن حرمت داشت و بازاریان با شنیدن صدای نقاره
خانه ی رضوی کار را تعطیل کرده به همراه سایر مؤمنین برای ادای فریضه به حرم یا
مساجد می شتافتند.
اگر خروسی پیش از زمان نقاره زدن و مناجات سحر و یا پس از
وقت نقاره زنی غروب می خواند، سربریده می شد. چون بی موقع بانگ داده بود و بی
نظمی ایجاد می کرد.
کاربرد نقاره خانه در اجتماع شهری مشهد
- اعلام وقت انجام فریضه
- اعلام شروع روز کاری
- اعلام خبر وقوع معجزه یا حادثه
- اعلام فرا رسیدن زمان خاص(چون تحویل سال، ولادت حضرت رضا(ع)
و ...) شادیانه.
- اعلام گاه برخاستن در ماه رمضان(نقاره ی سحری)
نوشته اند که نقاره زنی رسمی محترم است، یک نوع ستایش انسان
از خدا را بازگو می کند. ولی پیران
معتقدند که نقاره خانه در گذشته، وسیله ی مناسبی برای اطلاع مردم بوده است که در
چند موقع دروازه ی شهر باز و بسته می شود. نقاره خانه ی مشهد، در ضمن مبین شکوه
جلال دربار قدس رضوی هم هست و در واقع می توان گفت که نقاره خانه نشان اعتبار و
اقتدار امام رضا(ع) است و شاید به همین مناسبت باشد که در گذشته به کارکنان نقاره
خانه " عمله جات شکوه " می گفتند و هنوز هم نام خانوادگی اکثر آنان نیز
شکوهی می باشد.
چگونگی و نوع اجرا در اوقات
- در ماه های محرم، صفر و روزهای سوگواری نقاره خانه تعطیل
است.
- در ایام و زمان خاص و اعیاد مذهبی و ملی، نقاره خانه روزی
سه بار طبل شادیانه می نوازد.
- در روزهای معمول یک ربع مانده به وقت طلوع و یک ربع مانده
به وقت غروب نقاره خانه اجرا می نماید. در ماه رمضان نقاره خانه دو نوبت در سحر به
صدا در می آید:
1- حدود دو ساعت و نیم مانده به اذان صبح
2- ربع ساعت به طلوع آفتاب.
و ربع ساعت به غروب آفتاب هر بار به مدت یک ربع تا نیم ساعت
نواخته می شود. نقاره ی ماه رمضان در سحر" طبل سحری" و در هنگام
غروب" نقاره ی افطار" نامیده می شود.
در هنگام وقوع معجزه و فرا رسیدن زمان خاص، نوازندان نقاره
خانه مشغول به کار می شوند و چون نقاره زنی در این موارد ناهنگام محسوب می شود،
مردم متوجه مسئله می شوند.
این اتفاق می تواند در هر لحظه ی روز و شب صورت بپذیرد.
موسیقی رمضان در ایران
|